Phát triển bền vững sản xuất sầu riêng và chanh leo theo chiều sâu

Kiểm soát sự phát triển nhanh chóng của cây chanh dây và sầu riêng là một vấn đề được đặc biệt quan tâm. Đây cũng là chủ đề được thảo luận trong Hội nghị phát triển sản xuất sầu riêng và chanh leo bền vững tại các tỉnh phía Nam, diễn ra ngày 10/8 tại Pleiku (Gia Lai).

Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT), đến hết năm 2022, diện tích trồng cây ăn quả trên toàn quốc đạt 1,22 triệu ha, với tổng sản lượng khoảng 13 triệu tấn, gồm hơn 50 loại cây ăn quả nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Ở khu vực Tây Nguyên và các tỉnh phía Nam, ngoài những loại cây truyền thống, sầu riêng và chanh leo đang nhận được sự quan tâm đặc biệt từ phía nông dân. Diện tích trồng sầu riêng cả nước đã vượt qua 112 ngàn ha, tăng gần 30 ngàn ha so với năm 2021, chiếm 9,2% diện tích cây ăn quả toàn quốc và xếp thứ ba sau xoài và chuối. Với hơn 112 ngàn ha hiện có, khoảng 55 ngàn ha đang trong quá trình thu hoạch, sản lượng đạt gần 870 ngàn tấn hàng năm.

Về diện tích trồng sầu riêng, Tây Nguyên dẫn đầu cả nước với hơn 52 ngàn ha. Trong đó, tỉnh Đắk Lắk chiếm đa số với hơn 22,5 ngàn ha, tiếp theo là vùng ĐBSCL với 33,2 ngàn ha và vùng Đông Nam Bộ với 21,5 ngàn ha.

Mặc dù cây chanh leo vẫn còn mới tại Việt Nam, nhưng đã có vị trí vững chắc. Hiện cả nước có khoảng 9,5 ngàn ha chanh leo, sản lượng gần 190 ngàn tấn và nằm trong nhóm 18 loại quả có sản lượng trên 100 ngàn tấn mỗi năm.

Không khác, diện tích trồng chanh leo cũng tập trung chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên, với hơn 8,2 ngàn ha. Trong số này, Gia Lai chiếm vị trí đầu với khoảng 4,5 ngàn ha. Ngoài diện tích, Gia Lai còn đang dẫn đầu trong việc thu hút và tập trung các doanh nghiệp đầu tư sản xuất giống, chế biến và tiêu thụ chanh leo.

Tại Gia Lai, trong một thời gian ngắn, đã có nhiều doanh nghiệp lớn đầu tư vào ngành sản xuất hàng chanh leo như Doveco Gia Lai (thuộc Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao) và gần đây nhất là Công ty Quicornac S.A đã đặt nhà máy chế biến tại Khu công nghiệp Trà Đa (TP Pleiku).

Ngoài những đơn vị tập trung vào chế biến và xuất khẩu như đã nêu trên, không thể bỏ qua Công ty cổ phần Quốc tế Thông Đỏ, một đơn vị sản xuất giống chanh leo với quy mô lớn và được người trồng chanh leo tại Tây Nguyên tin tưởng. Với trung tâm sản xuất giống cây trồng chất lượng cao có diện tích dự án lên đến 120 ngàn m2 tại xã Ia Phang, huyện Chư Pưh (Gia Lai), Công ty này đang tiến hành xây dựng nhà màng thứ 6 và dự kiến sẽ hoàn thành vào cuối năm 2023, với công suất trên 20 triệu cây giống chất lượng cao mỗi năm.

Tại Hội nghị, ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt, đã chia sẻ: “Ngành cây ăn quả đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong thời gian qua. Để đạt được mục tiêu xuất khẩu trên 5 tỷ USD trong năm 2023, chúng ta cần xây dựng chuỗi giá trị. Thị trường nhập khẩu của các nước trên thế giới đang thay đổi, đòi hỏi chúng ta cần thay đổi để không tụt hậu. Đối với ngành cây ăn quả, chúng ta cần tập trung nhiều hơn vào việc phát triển cây giống và chuẩn hóa quy trình chăm sóc để đảm bảo hiệu suất cao nhất.”

Vấn đề về sự gia tăng nhanh chóng của diện tích cây ăn quả, đặc biệt là sầu riêng và chanh leo, cũng đã được Hội nghị đặc biệt quan tâm. Ông Nguyễn Như Cường cảm thấy lo lắng: “Việc tăng trưởng diện tích, sản lượng, đặc biệt là với sầu riêng, có thể ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất và cơ cấu cây trồng theo đề án tái cơ cấu nông nghiệp của địa phương. Nếu tiếp tục gia tăng diện tích như hiện nay, trong 3 – 5 năm tới, khó có thể dự đoán được tương lai.”

Các tiến bộ trong việc áp dụng khoa học kỹ thuật cũng là một điểm sáng đáng mừng. Để sản phẩm cây ăn quả của Việt Nam có thể tiến xa hơn trên thị trường thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, EU…, việc áp dụng các tiến bộ về khoa học kỹ thuật là điều quan trọng từ sản xuất đến thu hoạch, chế biến và đóng gói sản phẩm.

Trong việc trồng cây giống, cần có các vườn ươm có địa chỉ rõ ràng, đã được chứng nhận về cây giống chất lượng và không bị bệnh tật, như trung tâm giống chanh leo của Công ty cổ phần Quốc tế Thông Đỏ ở huyện Chư Pưh.

Trong thời gian gần đây, nhiều địa phương đã chú trọng việc chọn lọc cây đầu dòng, trồng vườn cây đầu dòng để phục vụ sản xuất giống. Tại tỉnh Gia Lai, tính đến giữa tháng 9/2022, Sở NN-PTNT tỉnh đã công nhận 50 cây đầu dòng sầu riêng loại DONA, 100 cây đầu dòng và 14 vườn chanh leo đầu dòng.

Hệ thống sản xuất giống chanh leo ở Gia Lai đã phát triển thành 3 cấp trong mạng lưới tiên tiến, đảm bảo sạch bệnh với hàng triệu cây giống mỗi năm tại các đơn vị như Công ty Nafoods, Công ty cổ phần Quốc tế Thông Đỏ.

Không chỉ có cây giống, việc ứng dụng cơ giới hóa trong việc tưới nước cũng vô cùng quan trọng. Công nghệ tưới nhỏ giọt và tưới phun mưa ngày càng được sử dụng rộng rãi trong sản xuất.

Ở Tiền Giang, tỉnh có khoảng 96% diện tích trồng sầu riêng đã áp dụng cơ giới hóa trong tưới nước. Đối với cây chanh leo, Gia Lai đã ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tưới tiết kiệm trên hơn 2.500 ha. Dự tính, việc áp dụng tưới tiết kiệm có thể tăng năng suất từ 15% – 30% so với việc tưới nước theo cách truyền thống.

Ứng dụng các chế phẩm sinh học trong sản xuất để xử lý phân chuồng, tăng cường sử dụng phân hữu cơ và nấm Trichoderma sp. cũng đã được triển khai một cách toàn diện để kiểm soát các loại nấm hại rễ trong sản xuất sầu riêng. Tại Tiền Giang, hơn 90% diện tích đã sử dụng phân bón hữu cơ, hơn 65% sử dụng nấm Trichoderma sp. và trên 67% diện tích đã áp dụng thuốc BVTV sinh học cho sầu riêng trong vùng đề án.

Bên cạnh đó, kỹ thuật trồng rải vụ sầu riêng cũng được áp dụng rộng rãi, mang lại hiệu quả kinh tế cao thông qua các biện pháp canh tác như tạo khô hạn, phủ ni lông, và phun hóa chất Paclobutrazol để kiềm chế quá trình sinh trưởng. Tại vựa sầu riêng của Tiền Giang, việc trồng rải vụ đã cho hiệu quả kinh tế cao hơn so với việc trồng vụ chính, với tỷ lệ tăng từ 1,7 – 2,3 lần.

Sự thúc đẩy kỹ thuật nông nghiệp tốt trong sản xuất đã đạt được sự chú ý đúng mức từ các địa phương, với những kết quả khả quan ban đầu. Tại Gia Lai, hơn 2.900 ha chanh leo đã được áp dụng các biện pháp nông nghiệp tốt. Đồng thời, hơn 866 ha sầu riêng ở địa phương này đã được chứng nhận theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP…