Sức sống mới trong văn hóa với thổ cẩm Tây Nguyên

Ngoài việc tham gia vào không gian văn hóa của các lễ hội truyền thống, đời sống của người dân thuộc các dân tộc Tây Nguyên luôn gắn bó với sắc màu đặc trưng của thổ cẩm.

Thổ cẩm Tây Nguyên không chỉ là một biểu tượng văn hóa độc đáo, mà còn thể hiện sự sâu sắc của nền văn hóa, tạo liên kết giữa quá khứ và hiện tại.

Sâu sắc về văn hóa

Từ thời xa xưa đến ngày nay, người Ê Đê ở tỉnh Đắk Lắk vẫn truyền đạt những câu châm ngôn như “Người khéo léo biết se, nhuộm chỉ. Bàn tay biết dệt, ngón tay biết đan”. Theo truyền thống của người Ê Đê, việc đan gùi và rèn là nghệ thuật thủ công của nam giới, trong khi dệt vải và làm gốm là công việc truyền thống của phụ nữ. Ngay từ khi còn nhỏ, những cô bé người Ê Đê được hướng dẫn bởi bà và mẹ cách dệt thổ cẩm.

Điều này tạo nên một khía cạnh sâu sắc trong văn hóa của họ, nơi mà thổ cẩm không chỉ là một loại nghệ thuật mà còn mang theo những giá trị và bài học về kỹ năng, phân công lao động và truyền thống. Thổ cẩm là hình ảnh sống động về sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, gắn kết thế hệ và thể hiện tư duy sáng tạo của các cộng đồng dân tộc Tây Nguyên.

Một nghệ nhân tên H’Blong Knul (sinh sống ở buôn Ja, xã Ea Trul, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk) đang tận hưởng việc cặm cụi bên khung cửi. Bà chia sẻ rằng từ khi bà mới 15 tuổi, bà đã bắt đầu học cách dệt thổ cẩm. Hiện tại, ba cô con gái của bà đã trở thành những người thạo nghệ thuật dệt khác loại trang phục của người Ê Đê như bà. Hơn nữa, H’Blong Knul còn dành thời gian để dạy cho thanh thiếu niên cách dệt và tham gia vào các cuộc thi, nhằm bảo tồn và khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Tương tự như các dân tộc khác ở khu vực Tây Nguyên, người Ê Đê trước kia đã sử dụng sợi bông làm nguyên liệu cho việc dệt thổ cẩm. Sau khi thu hoạch, sợi bông được xử lý để trở thành sợi mềm, sau đó nhuộm màu bằng bùn, lá, củ, rễ, hoặc vỏ cây rừng. Người phụ nữ cần phải chuẩn bị trước những sợi bông đã được nhuộm màu và phơi khô, cũng như chuẩn bị các màu nền và các màu sắc để tạo hình hoa văn, cùng với việc lắp đặt khung giăng sợi và khung dệt.

Bằng đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo, phụ nữ Ê Đê, cũng như phụ nữ của các dân tộc thiểu số khác ở Tây Nguyên, đã truyền tải những hình ảnh gần gũi với cuộc sống của họ lên những tấm thổ cẩm, thể hiện đầy đủ về văn hóa dân tộc như những cảnh cồng chiêng, ngôi nhà sàn, nghi thức chế rượu, các loài vật, hoa lá, cây cối… Trang phục hàng ngày thường được thiết kế đơn giản và tiết chế về hoa văn, trong khi trang phục cho các dịp lễ hội được trang trí công phu và sử dụng màu sắc tươi sáng.

Trong môi trường xã hội ngày nay, các dân tộc ở khu vực Tây Nguyên đã áp dụng chất liệu mới và kỹ thuật công nghệ để nâng cao nghệ thuật dệt thổ cẩm, tạo ra các sản phẩm phù hợp với nhu cầu của thị trường và mang lại nguồn thu nhập. Thổ cẩm đã tìm được vị trí mới không chỉ trong các làng nghề truyền thống mà còn kết hợp với ngành du lịch, được ứng dụng trong lĩnh vực thời trang, đồ trang sức, nội thất… giúp nghề dệt thổ cẩm trở nên đa dạng và phong phú hơn.

Tại Đắk Lắk, nhiều làng nghề dệt thổ cẩm của người Ê Đê và M’Nông đã hợp tác với ngành du lịch để đẩy mạnh nghề truyền thống và mang lại hiệu quả kinh tế. Các hợp tác xã và nhóm hộ đã hình thành, như Hợp tác xã dệt thổ cẩm Tơng Bông (xã Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột), có 45 thành viên và thu nhập bình quân 3,5 triệu đồng/người/tháng. Sản phẩm dệt thổ cẩm của họ đã tìm được thị trường ổn định tại nhiều tỉnh và thành phố. Đồng thời, các hợp tác xã cũng đang định hướng phát triển nghề dệt thổ cẩm kết hợp với du lịch cộng đồng và homestay để giới thiệu với du khách, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của nghề dệt thổ cẩm.

Hiện nay, tại các tỉnh Tây Nguyên, hoa văn thổ cẩm xuất hiện trong đời sống hàng ngày, từ quần áo, giày dép, túi xách đến đồ lưu niệm, trang phục cưới, đồ phục vụ lễ hội và nghi lễ, thậm chí cả trong chương trình giao lưu văn hóa và văn nghệ. Nhiều nhà thiết kế và người sáng tạo đã sử dụng họa tiết thổ cẩm Tây Nguyên trong các bộ sưu tập thời trang, cuộc thi và sự kiện trình diễn thời trang, từ đó tạo ra giá trị mới cho thổ cẩm trong môi trường đương đại và hội nhập quốc tế.

Thổi hồn vào nét văn hóa thổ cẩm

Gần đây, tại Khu Du lịch thác Dray Nur (xã Dray Sáp, huyện Krông Ana), Ban Dân vận Tỉnh ủy Đắk Lắk đã phối hợp cùng Ban Dân vận Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh để tổ chức Chương trình nghệ thuật thời trang thổ cẩm với chủ đề “Ban Mê ơi” của các dân tộc Đắk Lắk.

Trong bầu không gian tuyệt đẹp và huyền bí của thác nước Dray Nur cùng dòng sông Sêrêpốk huyền thoại, chương trình đã tái hiện cuộc sống của người dân các dân tộc Tây Nguyên thông qua hình ảnh khung cửi dệt, người làm gốm, các chiếc gùi và nhạc cụ dân tộc, với sự tham gia quan trọng của thổ cẩm. Hơn 200 diễn viên, ca sĩ, người mẫu, nghệ sĩ múa, học sinh và các nghệ nhân người dân tộc thiểu số đã xuất sắc trình diễn 7 bộ sưu tập thời trang thổ cẩm của các nhà thiết kế như Minh Hạnh, Công Huân, Cao Duy, Trung Beret và Nguyễn Thúy.

Chương trình được kết hợp hài hòa với âm nhạc cồng chiêng và chiêng, những bài hát về Tây Nguyên huyền thoại cùng với các vật dụng đơn giản như tre, diều, khăn thổ cẩm và lá chuối. Chương trình đã đạt được thành công ngoài sự mong đợi. Qua từng phần biểu diễn, khán giả đã được dẫn dắt qua những khung ký ức, không gian và nét đẹp thổ cẩm từ truyền thống đến hiện đại và sự cách tân. Chương trình để lại ấn tượng và cảm xúc khó phai trong lòng khán giả.

Chị Huỳnh Thị Mỹ Trang, đến từ thành phố Buôn Ma Thuột, cùng gia đình đã vượt hơn 30km để tham dự chương trình thời trang thổ cẩm của các dân tộc Đắk Lắk. Là một người dân địa phương, đây là lần đầu tiên chị Trang tham gia một chương trình biểu diễn thời trang ấn tượng, hấp dẫn và đẹp như vậy. Theo chia sẻ của chị Trang, chương trình đã thành công trong việc quảng bá văn hóa và du lịch. Chị cảm thấy đặc biệt ấn tượng với bộ sưu tập áo cưới, vừa sáng tạo và tinh tế, vừa thể hiện tính ứng dụng cao và giữ nguyên nét độc đáo của hoa văn thổ cẩm.

Nhà thiết kế Minh Hạnh cho biết, thổ cẩm Tây Nguyên đã để lại dấu ấn đặc biệt trong lịch sử phát triển của thời trang Việt Nam. Thổ cẩm đã trở thành một phần của cuộc sống thông qua tài năng, trái tim và sự sáng tạo của những người nghệ nhân. Nhiều nhà thiết kế đã dám chạm đến thổ cẩm với hiểu biết sâu rộng về các dân tộc và vùng đất Tây Nguyên, tạo ra những bộ sưu tập thời trang thổ cẩm mang phong cách đương đại và mạnh mẽ, đồng thời vẫn giữ được bản sắc và giá trị riêng.

Mặc dù thời gian chuẩn bị chỉ kéo dài chưa đầy 1 tháng, chương trình đã thể hiện sự tôn vinh đối với thổ cẩm Tây Nguyên và văn hóa của khu vực. Đây là một chương trình đầy sáng tạo và mới mẻ, mang trong mình sắc màu sống động và thu hút. Phó Trưởng Ban Dân vận Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, ông Trần Xuân Điền, cho biết việc tổ chức chương trình nhằm quảng bá trang phục truyền thống, bảo tồn và tôn vinh văn hóa của người dân các dân tộc Tây Nguyên. Ban Tổ chức mong muốn giới thiệu thổ cẩm Tây Nguyên ra thế giới, đồng thời khuyến khích việc thành lập làng thổ cẩm và hợp tác xã để nâng cao đời sống của người dân và phát triển du lịch.

Theo Ban Tổ chức chương trình, để thổ cẩm tồn tại và phát triển, cần khuyến khích nghệ nhân truyền nghề cho thế hệ trẻ và mở các lớp dạy nghề, cùng việc thành lập các tổ hợp thổ cẩm và quảng bá rộng rãi những sản phẩm thủ công truyền thống mang giá trị văn hóa đặc biệt. Ngoài ra, các tỉnh Tây Nguyên cần tập trung khai thác và phát huy các làng thổ cẩm theo hướng phục vụ du lịch, áp dụng công nghệ số trong sản xuất để tạo ra những sản phẩm thổ cẩm có tính ứng dụng cao.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, ông Nguyễn Thụy Phương Hiếu, cho biết trong chiến lược phát triển làng nghề, tỉnh sẽ đặc biệt chú trọng phát triển làng thổ cẩm, một nghề rất đặc trưng của người dân các dân tộc Tây Nguyên. Đặc biệt, trong phát triển du lịch, các buôn làng thường kết hợp duy trì và phát triển các ngành nghề truyền thống, tạo ra sự đa dạng trong sản phẩm thổ cẩm.

Thổ cẩm đã và đang kết nối các dân tộc ở Tây Nguyên, thể hiện tinh thần đoàn kết và xóa bỏ mọi ranh giới, mang lại sự hội nhập và giao thoa cho cả buôn làng và cuộc sống người dân. Thổ cẩm với sức sống mới không chỉ thể hiện sự đa dạng và đậm đà bản sắc của các dân tộc, mà còn gần gũi hơn, tạo ra những giá trị tươi sáng cho cuộc sống hiện đại.