Thăm “kho báu” của người lưu giữ hồn văn hóa Tây Nguyên

Từ những món quà tặng và niềm đam mê không ngừng, ông Đặng Minh Tâm đã truyền cảm hứng cho việc sưu tầm và tạo dựng một “bảo tàng” Tây Nguyên thu nhỏ, chứa đựng khoảng 30.000 hiện vật đa dạng.
Ông Tâm, 65 tuổi, nguyên là cán bộ của Công an tỉnh Lâm Đồng, đã tự mình tổ chức triển lãm Tây Nguyên thu nhỏ tại khu vực hồ Xuân Hương trong kì Festival cuối năm đã qua.
Xuất phát từ việc thường xuyên làm việc tại các làng buôn, ông đã tiếp xúc và trải nghiệm văn hóa của các dân tộc ở Tây Nguyên. Ông chia sẻ: “Lần đầu tiên tôi bước vào ngôi nhà gỗ, nhà lá giản dị trong buôn làng giữa núi rừng, tôi đã cảm nhận được sự gắn kết mạnh mẽ”.
Trong quá trình ăn, ở và làm việc cùng cộng đồng dân tộc, ông Tâm đã nhận được nhiều món quà như dụng cụ sinh hoạt, trang phục và nhạc cụ dân tộc. Mỗi món đồ mang theo những kỷ niệm, câu chuyện riêng, và ông luôn coi chúng như những biểu tượng thiêng liêng, kết nối ông với cộng đồng buôn làng. Điều này đã thúc đẩy ông quyết tâm gắn bó hơn trong việc sưu tầm các hiện vật văn hóa Tây Nguyên.
Trong suốt hàng chục năm, ông cựu cán bộ công an đã dành thời gian băng qua rừng, vượt qua suối để đến các làng buôn ở Tây Nguyên, để thu thập và mua lại những hiện vật liên quan đến phong tục, tập quán, đời sống hàng ngày và tín ngưỡng ở vùng này. Ông đã học hỏi, quan sát, tham gia và ghi nhớ mọi thứ, từ cách làm một chiếc cối giã gạo, đan chiếc gùi, chiếc giỏ, cho đến việc chặt cây, xây nhà, săn bắn và canh tác.
“Không biết từ bao giờ, tôi trở thành người nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên mà không cần đến bất kỳ bài giảng nào”, ông Tâm chia sẻ với niềm tự hào.
Trong bộ sưu tập đa dạng của mình, ông đặc biệt ấn tượng với cây đàn Goong (Kơ ní) của người Gia Rai, vẫn hiện hữu trang trọng trên bức tường nhà. Cây đàn này do nghệ nhân Rơ Chăm Tih (Gia Lai) chế tác, ông đã được hướng dẫn cách sử dụng và tặng quà bởi nghệ nhân. Thêm vào đó, bộ sưu tập còn bao gồm những chiếc chóe độc đáo, mà ông đã sưu tầm trong suốt hơn 40 năm, đại diện cho sự đa dạng và sâu sắc của văn hóa dân tộc ở vùng này.
Theo quan điểm của ông, chóe đóng vai trò quan trọng trong văn hóa và cuộc sống của cộng đồng người Tây Nguyên. Khi bước vào các buôn làng và lên những ngôi nhà sàn, ánh mắt đầu tiên thường sẽ chú ý đến những hàng chóe được sắp xếp theo thứ tự từ lớn đến nhỏ. Chóe có thể được coi như một biểu tượng của sự giàu có và địa vị của gia chủ.
Ông Tâm, người sở hữu bộ sưu tập hơn 30.000 hiện vật văn hóa Tây Nguyên, chia sẻ: “Xưa kia, những chiếc chóe này được sử dụng để thực hiện các nghi lễ khi có ai đó chết, bất kể là do tai nạn chết người hay do chết voi. Chóe mẹ bồng con có giá trị ngang bằng với 11 con trâu…”
Bộ sưu tập của ông Tâm được phân loại thành nhiều nhóm khác nhau, bao gồm các bộ về săn bắt trên cạn và dưới nước, rèn, lễ hội, nhạc cụ, trang sức, dệt, dụng cụ sản xuất và nhiều loại vật dụng sinh hoạt trong gia đình của các dân tộc bản địa Tây Nguyên như gùi, nồi đất. Từng hiện vật trong bộ sưu tập đều phản ánh cuộc sống hàng ngày, tôn giáo và tín ngưỡng của các dân tộc ở từng vùng như Xê Đăng, Ba Na (Kon Tum), Gia Rai (Gia Lai), Ê đê, M’ Mông (Đăk Lăk, Đăk Nông), Cơ ho, Mạ, Churu (Lâm Đồng)…
Theo chủ nhân của “bảo tàng” Tây Nguyên thu nhỏ, hiểu biết về phong tục tập quán của mỗi dân tộc là điều rất quan trọng để có thể tiến hành sưu tầm. Do đó, với mỗi hiện vật, ông đều tìm hiểu kỹ về nguồn gốc và lịch sử. Nhờ vào việc này, trong bộ sưu tập đồ sộ gồm hơn 30.000 hiện vật, ông Tâm biết rõ từng chi tiết như nơi chúng được thu thập về, cách sử dụng và hoàn cảnh liên quan.
Hiện nay, bộ sưu tập này ở nhà ông Tâm đã trở thành điểm tham quan miễn phí cho sinh viên đến từ các trường đại học, cao đẳng, và nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu về đời sống văn hóa, phong tục tập quán của các dân tộc bản địa ở Tây Nguyên.
Ông Lê Anh Kiệt, Trưởng phòng Văn hóa thông tin TP Đà Lạt, đánh giá cao việc sưu tầm và bảo tồn hàng chục nghìn hiện vật văn hóa Tây Nguyên của ông Tâm, cho rằng đây là một công việc đáng quý và mang tính hữu ích cho cả cộng đồng. Ông Kiệt cũng chia sẻ rằng thành phố Đà Lạt đã hai lần hợp tác với ông Tâm để trưng bày những hiện vật văn hóa Tây Nguyên này cho công chúng.