Kế hoạch ứng phó hạn hán 2024: Sức mnh từ bài học của quá khứ

Dự báo năm 2024 sẽ là năm hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn khốc liệt do tác động của hiện tượng El Nino, vì vậy cần phải lập kế hoạch ứng phó dài hạn ngay từ bây giờ. Các địa phương cần tăng cường việc nạo vét hệ thống kênh mương, đắp đập tạm ngăn mặn, và trữ nước ngọt… đồng thời cần phải chuyển đổi cây trồng ở những nơi có nguy cơ hạn hán…

Theo báo cáo từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, từ đầu năm 2023 cho đến nay, lượng mưa trên toàn quốc đã thấp hơn trung bình nhiều năm.

Trung tâm Dự báo khí tượng Thủy văn Quốc gia dự đoán rằng hiện tượng El Nino có khả năng xuất hiện vào cuối tháng 5/2023 hoặc đầu tháng 6/2023 với xác suất khoảng 70-80%, tác động đến nhiều loại thời tiết ở Việt Nam. Năm 2023 được cho là năm sẽ thiết lập nhiều kỷ lục nắng nóng do tác động của El Nino.

Rủi ro thiếu nước nghiêm trọng cho 10.000 – 15.000 ha lúa

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng Thủy văn Quốc gia, trong điều kiện El Nino, thường có nguy cơ thiếu mưa ở hầu hết các vùng trên cả nước, với sự giảm mưa phổ biến từ 25 – 50%. Năm 2024 dự kiến sẽ là năm hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn khốc liệt do tác động của El Nino, vì vậy cần phải lập kế hoạch ứng phó dài hạn ngay từ bây giờ.

Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết rằng tại cuối tháng 5/2023, nguồn nước trữ tại các hồ chứa ở Bắc Bộ, Tây Nguyên, và Đông Nam Bộ chỉ đạt khoảng 40 – 50% dung tích thiết kế, trong khi mực nước tại các hồ chứa ở Trung Bộ chỉ đạt khoảng 50 – 70% so với dung tích thiết kế.

Hiện tại, một số hồ chứa thủy điện thường xuyên phải bổ sung nguồn nước cho hạ du có dung tích trữ thấp hơn 10 – 15% so với các năm hạn hán và thiếu nước nghiêm trọng như năm 2015 và 2016. Ví dụ, Bản Vẽ đang trữ 38% dung tích thiết kế, A Vương 44%, Đơn Dương 20%, Đại Ninh 20%, Hàm Thuận 13%. Cục Thủy lợi cũng cho biết rằng cả nước đang chuẩn bị cho mùa gieo cấy lúa thu và mùa. Dự báo và tính toán nguồn nước cho thấy tổng diện tích có nguy cơ thiếu nước trong vụ thu hè này là khoảng 10.000 – 15.000 ha, trong đó Bắc Trung Bộ khoảng 7.500 – 10.000 ha, Nam Trung Bộ khoảng 3.000 – 3.500 ha.

Ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt, đã lưu ý rằng năm 2014, khi El Nino xuất hiện, vụ đông xuân năm 2015 – 2016 đã xảy ra hạn kỷ lục. Với dự báo về hiện tượng El Nino kéo dài hai năm, vụ đông xuân 2024 – 2025 có thể sẽ đối mặt với một đợt hạn khủng khiếp ở Đồng bằng sông Cửu Long và các khu vực khác.

Do đó, cần đánh giá khu vực nào sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất và có khả năng cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp. Phải xác định các vùng trọng điểm bị ảnh hưởng nhiều, như những vùng đã bị hạn năm 2015 – 2016, và dự báo nguồn nước từ nay đến 2025, thậm chí 2026 để có các giải pháp kịp thời.

Ông Lê Văn Đức, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho biết rằng đã triển khai chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Cục Trồng trọt đã gửi thông báo đến các địa phương để ứng phó với tình hình hạn hán.

Với cây ăn quả, nhóm này quan trọng cho cả xuất khẩu và thị trường nội địa và sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề từ hạn hán và nắng nóng. Vì vậy, ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, cần tạo và duy trì nguồn nước ngay từ bây giờ, đặc biệt khi không có hệ thống tưới. Cần xem xét việc không trồng cây mới hoặc ghép cải tạo, để tránh rủi ro.

Với cây công nghiệp, đặc biệt là cà phê và chè, cần tăng cường trồng cây che bóng và tạo ra cơ cấu cây trồng 3 tầng: tầng dưới với thảm cỏ phủ, tầng giữa với cây cà phê hoặc chè, và tầng trên để che bóng. Đối với cây chè, cần lưu ý đối với những địa phương đã cơ giới hóa, hái bằng máy, cần chú ý đến thời gian thu hoạch trong những mùa nắng nóng.

Cần lập kế hoạch thích ứng cho nhiều năm

Nguyên phó Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp nêu rõ rằng tình hình hạn hán chưa đạt đến đợt cao điểm. Nếu lượng mưa tiếp tục giảm và thời tiết khô nóng kéo dài, thì dự kiến hạn hán nặng nhất sẽ xuất hiện từ tháng 7 đến tháng 10. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang tiến hành tổng hợp đánh giá để đề xuất các giải pháp tổng thể không chỉ cho năm 2023 mà còn cho những năm sau, bởi diễn biến thời tiết ngày càng trở nên khắc nghiệt.

Nguyên phó Nguyễn Hoàng Hiệp cũng nhấn mạnh việc cần tăng cường dự báo nguy cơ nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn, và cần có tần suất dự báo thường xuyên hơn. Cần thực hiện công tác kiểm đếm nguồn nước và dựa trên đó đề xuất các giải pháp cân đối nguồn nước, điều tiết hồ chứa và lưu vực.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã gửi văn bản đến các tỉnh và thành phố thuộc Trung ương về việc triển khai các giải pháp ứng phó với nguy cơ hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn. Bộ đề nghị các địa phương xây dựng kế hoạch phòng, chống hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn tổng thể cho giai đoạn từ năm 2023 – 2025, bao gồm cả các kịch bản khác nhau về khí tượng, thủy văn, và nguồn nước do El Nino gây ra, bao gồm cả trường hợp El Nino mạnh và kéo dài như trong các năm 2014 – 2016. Bộ cũng yêu cầu các đơn vị thường xuyên kiểm tra, theo dõi lượng và chất lượng nguồn nước trong các công trình thủy lợi và cấp nước cho nông thôn, và lập kế hoạch phân phối nước cụ thể cho từng giai đoạn, điều chỉnh dựa trên nguyên tắc ưu tiên cung cấp nước cho nhu cầu thiết yếu như sinh hoạt, công nghiệp, chăn nuôi, cây trồng hàng năm và cây trồng lâu năm.

Các địa phương cần điều chỉnh cơ cấu sản xuất nông nghiệp để phù hợp với khả năng nguồn nước, đặc biệt trong những diện tích có nguy cơ nguồn nước không đủ cung cấp cho toàn bộ vụ mùa, và cần điều chỉnh lịch trồng để tránh trùng thời gian kỳ hạn và xâm nhập mặn trong giai đoạn cây trồng đang phát triển mạnh.

Hơn nữa, cần tăng cường chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu cây trồng từ lúa sang cây trồng cần ít nước hơn và phù hợp với nhu cầu thị trường, chuyển từ sự phát triển dựa trên số lượng sang sự phát triển dựa trên chất lượng. Cần bố trí vùng sản xuất với cây trồng chung khả năng chịu đựng hạn hán, mặn và nhu cầu nước để thuận tiện cho việc phân phối và điều tiết nước.

Cần tăng cường triển khai các giải pháp tưới tiên tiến và tiết kiệm nước cho cả lúa và cây trồng cạn, đặc biệt là để đáp ứng nhu cầu nước tối thiểu trong các giai đoạn nhạy cảm về nước của cây trồng, đặc biệt là với các cây ăn quả và cây trồng có giá trị kinh tế cao.

Các tỉnh và thành phố cần tận dụng kinh phí từ ngân sách địa phương và huy động các nguồn tài chính hợp pháp khác để tăng cường thực hiện các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, và xâm nhập mặn. Trong trường hợp nguồn kinh phí vượt quá khả năng của địa phương, cần có văn bản đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng với Bộ Tài chính, tổng hợp và đề xuất cho Thủ tướng Chính phủ để xem xét và hỗ trợ theo quy định.